Bela Bartok | |
|---|---|
 Béla Bartók (1927) | |
| Doğum | 25 Mart 1881 Nagyszentmiklós, Avusturya-Macaristan |
| Ölüm | 26 Eylül 1945 (64 yaşında) New York, ABD |
| Meslek | Müzisyen, Besteci, Piyanist, Halk müziği derleyicisi, Etnomüzikolog |
Müzik Yaşamının İlk Yılları
Budapeşte Krallık Müzik Akademisi'nde Istvan Thoman'dan piyano ve Janos Kössler'den kompozisyon dersleri aldı. Bu okulda tanıştığı Zoltán Kodály ile birlikte bölgenin halk müziklerini derledi. Bu, ilerideki müzik görüşünü derinden etkilemiştir. Daha önceleri Bartok'un Macar halk müziği anlayışı Franz Liszt'in yapıtlarındaki çingene ezgileriyle sınırlıydı. Bartok'un, 1848 Macar devriminin kahramanı Lajos Kossuth onuruna 1903'te bestelediği büyük orkestra çalışması Kossuth, benzeri Çingene ezgilerini kullanmıştır.
Bartok Müziğinin Biçimlenmesi ve Etkilenmeleri
Bartok, Liszt'in çingene müziği yerine gerçek Macar müziği olarak saydığı Macar köylü halk müziği ile tanışmasından sonra, halk müziği ezgilerini kendi yapıtlarında kullandığı gibi, benzer yepyeni ezgiler yaratmıştır.
Bartok müziği üzerindeki en büyük etki, 1902'de Budapeşte Also sprach Zarathustra"nın ilk dinletisinde tanıştığı Richard Strauss'un müziğidir. Bu yeni biçim (senfonik şiir) sonraki birkaç yılda ortaya çıkmıştır.
Bartok piyanist olarak kariyerini ilerletirken, 1907'de Krallık Akademisi'nde piyano profesörü olarak ders vermeye başladı. Bu onun Avrupa'da piyanist olarak dolaşmak yerine Macaristan'da kalmasını ve özellikle de Transilvanya bölgesinden daha çok halk şarkıları derlemesini sağlamıştır. Bu arada, bu etkinlikler ve Kodaly'nin Paris'ten getirdiği Claude Debussy müziği Bartok'un müziğini etkilemeye başlamıştır. Büyük orkestra çalışmaları daha Johannes Brahms ya da Richard Strauss biçemini korusalar da, halk müziğine artan ilgisini gösteren kısa piyano parçaları yazmıştır. Bu ilginin belki de en açık belirtilerini gösteren ilk parça, içinde halk müziği benzeri ezgiler barındıran, 1908'de yazdığı "1 Numaralı Yaylı Çalgılar Dörtlüsü"dür.
Olgunluk Dönemi
1911'de Bartok, 1909'da evlendiği karısı Márta Ziegler'e adadığı, tek operası olan Mavisakal'ın Kalesini yazdı. Bartok'un Macar Güzel Sanatlar Kurulu yarışmasına sunduğu bu opera, "oynanabilirliği olmadığı" gerekçesiyle geri çevrildi. Bartok, bakanlar kurulunca siyasal görüşleri yüzünden söz yazarı Béla Balázs'nın adının programdan çıkarılması yönündeki baskılara direnince, opera 1918'e dek oynanmadı.
Macar Güzel Sanatlar Kurulu Ödülü düş kırıklığından sonra, Bartok iki, üç yıl çok az beste yaptı ve daha çok Orta Avrupa, Balkanlar (bu arada Türk) halk müziğini derlemeye yoğunlaştı. Ancak I. Dünya Savaşının çıkmasıyla gezilerine ara vererek bestelemeye geri döndü ve 1914-1916 arasında Tahta Prens balesini, 1915-1917 arasında da İki Numaralı Yaylı Çalgılar Dörtlüsü"nü yazdı. Uluslararası ününü Tahta Prens ile kazanmıştır.
Bartok daha sonra İgor Stravinski, Arnold Schönberg ve Richard Strauss'tan etkilendiği Olağanüstü Mandarin adlı balesi üzerinde çalıştı. Fahişelik, soygun, öldürme konularını işleyen Olağanüstü Mandarin içeriği yüzünden 1926'ya dek gösterime girmedi.
Olağanüstü Mandarin Balesi'ni , yapısal ve armoni olarak en karmaşık parçaları arasında olan iki keman sonatı izledi. 1927 ile 1928 arasında bütün zamanların en güzel yaylı çalgılar dörtlüleri arasında sayılan Üç Numaralı Yaylı Çalgılar Dörtlüsünü yazdıktan sonra armoni dili yalınlaşmaya başlamıştır.
1934'te yazdığı Beş Numaralı Yaylı Çalgılar Dörtlüsü bu yönden biraz geleneksel biçim izler. Bartok son ve altıncı yaylı çalgılar dörtlüsünü 1936'da yazmıştır.
Bartok 1923'te eşinden ayrılarak Ditta Pásztory adındaki piyano öğrencisi ile evlenmişti. Bu evlilikten doğan oğlu Peter'in müzik dersleri için bestelediği 6 ciltlik piyano parçaları derlemesi Mikrokosmos bugün piyano öğrencileri arasında yaygın olarak çalınır. Bu onun Avrupa'da yazdığı son yapıtıdır.
Türkiye gezisi
Bartok, 1936 yılındaki Türkiye gezisinde Adnan Saygun, Ulvi Cemal Erkin ve Necil Kazım Akses ile birlikte Anadolu' yu dolaşmış ve özellikle Osmaniye yöresindeki türküleri birlikte notalamışlardır. Ankara Devlet Konservatuvarı' nda Türk Halk Müziği arşivi oluşturulması için çalışmalar yapan sanatçının Türkiye'deki araştırmaları, 1976 yılında Macar Bilimler Akademisi tarafından yayımlandı.
II. Dünya Savaşı ile sonraki yılları
II. Dünya Savaşı'nın çıkmasından sonra Bartok'un Avrupa'dan ayrılmak isteği giderek artmıştır.
Bartok kesinlikle Nazilere karşı birisi olarak, onların Almanya'da yönetimi ele geçirmelerinden sonra oradaki dinletilerden uzak durmuş ve Alman yayıncısından ayrılmıştır. Bu arada, Mavisakal'in Kalesi operasında ve Olağanüstü Mandarin balesinde gözlemlenen özgür düşünce yapısı, Macar sağcıları ile başının derde girmesine yol açmıştır.
Bartok, eşiyle ABD'ye göç ettikten sonra hiçbir zaman kendini orada rahat duyumsamamış ve yeni şeyler yazmakta zorlanmıştır. ABD'de tanınmıyor olması ve müziğine ilgi olmamasının da bunda etkisi olmuştur. Eşiyle dinletiler vermişler, bir ara Yugoslav halk şarkılarının derlenmesi üzerine burs almışlar ama, ekonomik durumları hiç iyileşmediği gibi Bartok'un sağlığı da bozulmaya başlamıştır.
Bela Bartok, New York'ta kemik kanserinden 1945'te ölmüştür. Ölümüyle yarım kalan viyola koçertosu daha sonra öğrencisi Tibor Serly'ce tamamlanmıştır.
Macaristan'da komünizmin sona ermesinden sonra naaşı New York'tan, Budapeşte'ye gönderilmiş ve devlet töreni ile Farkasreti Mezarlığı'na gömülmüştür.
Seçilmiş eserleri
Piyano
- Rondo Dans
- Dört Parça, (1903)
- 14 Bagatel, op.6 (1907)
- İki eleji, op.8b (1908-1909)
- Çocuklar İçin, (1908-1909, rev.1945)
- Yedi Eskiz, op.9b (1908-1910)
- Dort Agit, op.9a (1909-1910)
- Üç Burlesk (Három burleszk), op.8c (1908-1910-1911)
- İki Roman Dansı, op.8a (1910)
- Allegro barbaro (1911)
- Débutantlar için Piyano Müziği, 18 parça (1913)
- Oryental Dans (1913)
- Romen Halk Havaları Üzerine Sonatin (1915)
- Altı Roman Halk Dansı (1915)
- Romen Noel Şarkıları, Her bir 10 parçadan 2 seri (1915)
- Piyano için Suit op.14 (1916)
- Üç Macar Halk Şarkısı (1914-1917)
- 15 Macar Köylü Melodisi (1914-1918)
- Üç Skeç, op.18 (1918)
- Sekiz Macar Halk Şarkıları Üzerine Emprovizasyon, op.20 (1920)
- Piyano İçin Sonat (1926)
- Beş Parça : Açık Hava : Davul ve kavallar, Barkarol, Müzet, Gece Müziği, Kovalama (1926)
- Dokuz Küçük Parça (1926)
- Halk Melodileri Üzerine Üç Rondo (1916-1927-1927)
- Mikrokosmos, 6 kitap halinde hazırlanmış 153 parça(1926-39)
Oda müziği
- Piyano ve Yaylı Çalgılar İçin Kuintet (1904)
- İki Keman ve Piyano İçin Sonat (1921-22)
- İki Keman ve Piyano İçin Rapsodi (1928)
- 44 İki keman için İkili (1931)
- İki Piyano ve Vurmalı Çalgılar İçin Sonat (1937)
- Keman, klarinet ve Piayano İçin Kontrastlar(1938)
- Altı Yaylı Çalgılar İçin Kuartet.
- Solo Keman İçin Sonat (1944)
Orkestra müziği
- Kossuth (1903)
- İki Orkestra İçin Suit op.3 ve op.4 (1904,1907)
- İki Portre, op. 5
- İki Görüntü op. 10 (1910)
- Orketra İçin Dört Parça op. 12 (1912)
- Danslar Süiti (1923)
- Yaylı Çalgılar, Vurmalı Çalgılar ve Çelesta için Müzik (1936)
- Orkestra ve Yaylı Çalgılar İçin Divertimento (1939)
- Orkestra İçin Konçerto (1943)
- Romen Halk Dansları
Solo Çalgı ve Orkestra İçin Eserler
- Rhapsodie pour piano, op.1 (1904)
- Scherzo (ou Burlesque) pour piano, op.2 (1904)
- Quatre concertos pour piano :
- Concerto pour piano n° 1 (1926)
- Concerto pour piano n° 2 (1930-1931)
- Concerto pour piano n° 3 (1945)
- Concerto pour deux pianos et orchestre (adaptation de la sonate pour deux pianos et percussions, 1941)
- Rhapsodie pour violon et orchestre n° 1 (1928-1929)
- Rhapsodie pour violon et orchestre n° 2 (1928. Révisée en 1935)
- Deux concertos pour violon :
- Concerto n° 1, Sz 36 op. posthume (1907-1908)
- Concerto n° 2, Sz 112 (1937-1938)
- Concerto pour alto (1945) (esquissé; orchestré par T.Serly)
Sahne eserleri
- Mavi Sakali'in Satosu|, op.11 Opera (1911, 1918)
- Korunun Prensi, bale op.13 (1914-1916)
- Harika Mandarin, bale pantomim op.19 (1918-1919)
Koro eserleri
- Quatre Mélodies populaires hongroises anciennes, pour chœur d'hommes à 4 voix (1910-1912)
- Cinq Mélodies populaires slovaques, pour chœur d'hommes à 4 voix (1917)
- Quatre Mélodies populaires slovaques, pour chœur d'hommes à 4 voix et piano (1917)
- Scènes villageoises, 5 chants populaires slovaques pour voix de femme et piano (1924)
- Quatre Mélodies populaires hongroises, pour chœur mixte à 4 voix (1930)
- Cantata profana, cantate pour double chœur mixte, ténor, baryton et orchestre (1930)
- Six chants sicules, pour chœur d'hommes à 6 voix (1932)
- Vingt-sept Chœurs à 2 et 3 voix égales, en 8 cahiers (les 21 premiers chœurs pour voix d'enfants, les autres pour voix de femmes, (1935)
- Des temps passés, 3 chœurs pour 3 voix d'hommes (1935)